Bá» chét là tên chung để gá»i loài Siphonaptera, không có cánh. Bá» chét sống kí sinh bên ngoài nhá» hút máu cá»§a những động váºt máu nóng có vú và loài chim. Có tá»›i trên 2.200 loài bá» chét trong Ä‘ó có những loài thưá»ng gặp là:
-
Bá» chét mèo: Ctenocephalides felis.
-
Bá» chét chó : Ctenocephalides canis.
-
Bá» chét ngưá»i: Pulex irrtans.
-
Bá» chét chuá»™t miá»n Bắc: Nosospsyllus fasciatus.
-
Bá» chét phương Äông: Xenopsylla cheopis.

Việc hiểu biết vá» các loài bá» chét là rất quan trá»ng, giúp chúng ta nắm được sá»± phân bố cá»§a chúng trên thể giá»›i, máºt độ, khả năng gây bệnh và truyá»n bệnh cá»§a chúng.
Nháºn dạng bá» chét trong nhà:
- Bá» chét có kích thứớc 0,5 x 3.5mm
- Màu Ä‘en hoặc hÆ¡i nâu đỠ(bá» chét chó hoặc mèo).
- Không có cánh, ngưá»i có nhiá»u gai suôi vá» phía sau.
- Hai càng sau máºp và dài, dùng để nhảy.
Chu kỳ và môi trưá»ng sống cá»§a bá» chét
Bá» chét là loài ký sinh trùng biến thái hoàn toàn. Vòng Ä‘á»i cá»§a bá» chét khoảng 20 đến 35 ngày phụ thuá»™c vào nhiệt độ và độ ẩm cá»§a môi trưá»ng. Bá» chét phát triển trong Ä‘iá»u kiện nóng ẩm, thích hợp ở nhiệt độ 21-35oC và độ ẩm 70- 85%. Gặp Ä‘iá»u kiện không thuáºn lợi, khi nhiệt độ đột ngá»™t hạ thấp thì bá» chét ngừng phát triển và tồn tại kéo dài vài tháng đến má»™t năm. Ở môi trưá»ng trong nhà bá» chét sinh sản quanh năm, ngoài trá»i chỉ phát triển vào những tháng ấm. Ở miá»n Bắc nước ta thì bá» chét phát triển nhiá»u vào tháng 2 tháng 3 khi thá»i tiết chuyển từ mùa Ä‘ông sang mùa xuân hè.
Vòng Ä‘á»i cá»§a bá» chét có làm 3 giai Ä‘oạn: Giai Ä‘oạn ấu trùng, giai Ä‘oạn nhá»™ng và giai Ä‘oạn trưởng thành.
Vòng Ä‘á»i được bắt đầu từ bá» chét cái đẻ trứng. Äiểm đặc biệt cá»§a bá» chét cái trưởng thành là khi có khả năng sinh sản chúng má»›i hút máu và chỉ đẻ trứng sau khi Ä‘ã hút máu. Sau má»—i lần hút máu, má»—i bá» chét cái đẻ từ 2-20 trứng. Suốt cuá»™c Ä‘á»i má»™t bá» chét cái đẻ khoảng trên 800 trứng. Trứng có thể dính trên da, lông cá»§a váºt chá»§ hoặc rÆ¡i xuống đất. Vì váºy, thưá»ng những vùng đất mà váºt chá»§ ngá»§ hoặc trú ngụ là môi trưá»ng sống đầu tiên cá»§a trứng để phát triển thành ấu trùng bá» chét.
Khoảng 2 - 14 ngày, tuỳ theo Ä‘iá»u kiện môi trưá»ng, trứng nở thành ấu trùng không có chân. Ấu trùng sống ở đất, phát triển bằng cách thay lông và lá»™t xác 3 lần trong vòng 8 đến 24 ngày. Ấu trùng có thể kéo dài thá»i gian phát triển trên 6 tháng trong Ä‘iá»u kiện không thuáºn lợi. Ấu trùng bá» chét sống ở các kẽ sàn nhà, ga trải giưá»ng, thảm và ở chá»— ngá»§ cá»§a động váºt. Chúng không có chân nhưng chuyển động nhá» lông cứng trên cÆ¡ thể. Ấu trùng thích chá»— tối, ẩm uá»›t, ở Ä‘ó chúng ăn những mảnh chất hữu cÆ¡ như phân cá»§a bá» chét trưởng thành, phân và những mảnh thức ăn thừa cá»§a váºt chá»§.
Trước khi chuyển sang giai Ä‘oạn nhá»™ng bất hoạt, ấu trùng bá» chét phát triển đầy đủ các bá»™ pháºn rồi tá»± nhả tÆ¡ quấn xung quanh mình để tạo thành kén. Giai Ä‘oạn nhá»™ng kéo dài từ 5- 7 ngày nhưng có thể tá»›i má»™t năm trong những Ä‘iá»u kiện không thuáºn lợi.
Bá» chét trưởng thành có kích thước nhá», dài khoảng 1,5-3,3mm, màu đỠthẫm hoặc Ä‘en, Ä‘ôi chân sau thay đổi, dài, to máºp để nhảy. Bá» chét trưởng thành có thể nhảy cao đến 18 cm và xa đến 33cm. Thân chúng dẹt ở hai bên, lưng có những gai hướng vá» phía sau làm hoạt động cá»§a chúng chỉ tiến vá» phía trước xuyên vào lông, tóc cá»§a váºt chá»§ và giúp chúng không bị tuá»™t ra ngoài. Bá» chét trưởng thành tồn tại ở trong kén cho đến khi gặp váºt chá»§ thích hợp. Tuỳ theo Ä‘iá»u kiện cá»§a môi trưá»ng, bá» chét trưởng thành có thể ở trong kén tá»›i 5 tháng để chá» váºt chá»§. Trong kén, bá» chét trưởng thành nháºn biết được sá»± có mặt cá»§a váºt chá»§ thích hợp bằng cảm nháºn hÆ¡i nóng, mùi cá»§a cÆ¡ thể váºt chá»§, luồng khí, dung động cá»§a sàn và môi trưá»ng xung quanh. Khi phát hiện được váºt chá»§ thích hợp, bá» chét chui ngay ra khá»i kén và tìm đến váºt chá»§. Äặc Ä‘iểm sinh thái này chính là lý do mà ngưá»i ta thấy bá» chét trưởng thành xuất hiện nhiá»u khi ngưá»i ta trở vá» nhà sau chuyến du lịch hoặc khi dá»n đến nhà má»›i.
Bá» chét truyá»n bệnh
Bá» chét đốt ngưá»i, để hút máu ngây bệnh sẩn ngứa, ở Việt Nam thưá»ng gặp bá» chét chó và bá» chét mèo (Ctenocephalides felis, Ctenocephalides canis). Thương tổn là các sẩn huyết thanh, kích thước 1-2mm, gá» cao hÆ¡n mặt da, đỉnh chóp sẩn có mụn nước nhá», rất ngứa. Những trưá»ng hợp phản ứng mạnh có thể thấy hiện tượng viêm tấy đỠlan toả xung quanh sẩn. Thương tổn thưá»ng gặp ở phần da hở hoặc ở những vùng da tiếp súc trá»±c tiếp vá»›i con váºt khi ngưá»i ta ôm, bế chúng như: Vùng cổ, mặt, tay, chân, vùng quanh thắt lưng. Ngoài ra bá» chét có thể là váºt chá»§ trung gian truyá»n má»™t số bệnh. Bá» chét phương Äông (Xenopsylla cheopis) truyá»n má»™t số bệnh dịch, bệnh sốt kéo dài từ chuá»™t sang ngưá»i. Bá» chét mèo và chó truyá»n bệnh sán dây từ váºt chá»§ này sang váºt chá»§ khác…
Phòng chống bá» chét trong nhà
Khống chế được sá»± phát triển cá»§a bá» chét là hết sức phức tạp. Bởi vì vòng Ä‘á»i cá»§a bá» chét có nhiá»u giai Ä‘oạn phát triển ngoài váºt chá»§.
- Trước hết phải cắt nguồn lây. Váºt nuôi trong nhà là nguồn lây đầu tiên và là nguồn dá»± trữ mầm bệnh. Vì váºy, phải xác định con váºt nào có bá» chét (chó, mèo…) để loại bá» hoặc Ä‘iá»u trị cho chúng, đồng thá»i phải vệ sinh nÆ¡i ở cá»§a chúng bằng cách phun hoặc xịt thuốc diệt côn trùng, thuốc diệt bá» chét để tiêu diệt trứng, ấu trùng, nhá»™ng và bá» chét trưởng thành.
- Vệ sinh sạch sẽ quần, áo, chăn chiếu và nÆ¡i ở.